Ο Οδυσσέας Ελύτης είναι ένας από τους πιο αναγνωρισμένους ποιητές των ελληνικών γραμμάτων. Στο μυαλό μας έχει συνδεθεί με όλα εκείνα τα στοιχεία που απαρτίζουν την Ελλάδα: τον ήλιο, το Αιγαίο Πέλαγος και το φυσικά το καλοκαίρι. Υπήρξε ένας από τους βασικότερους εκπροσώπους της Λογοτεχνικής Γενιάς του 1930, ενώ το 1979 διακρίθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο, κερδίζοντας το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Η οικογένεια
Το πραγματικό του όνομα ήταν Οδυσσέας Αλεπουδέλης και γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν ο μικρότερος ανάμεσα στα έξι παιδιά της οικογένειας. Πατέρας του ήταν ο επιχειρηματίας Παναγιώτης Αλεπουδέλης με καταγωγή από τη Λέσβο και μητέρα του η Μαρία Βρανά. Το 1895, ο πατέρας του Ελύτη εγκατέλειψε το νησί του και μετακόμισε στο Ηράκλειο, όπου κι άνοιξε ένα εργοστάσιο σαπωνοποιίας. Το 1897, οι γονείς του παντρεύτηκαν και το 1914, όταν ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η οικογένεια μετακόμισε στην Αθήνα. Τότε, ο ποιητής ήταν μόλις 3 ετών.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Οδυσσέας Ελύτης πέρασε τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του στην Αθήνα. Σε ηλικία 6 ετών, ξεκίνησε να φοιτά στο ιδιωτικό σχολείο Μακρή. Ωστόσο, όταν ήταν μόλις 7, ένα τραγικό γεγονός συντάραξε την οικογένεια Αλεπουδέλη, αφού η αδερφή του ποιητή, Μυρσίνη έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 20 ετών. Το τραγικό γεγονός συγκλόνισε την παιδική ψυχή του ποιητή και του προκάλεσε το φόβο του θανάτου που αργότερα εξερευνήθηκε εκτενώς στο έργο του. To 1923, η οικογένεια ταξίδεψε σε πολλές χώρες του εξωτερικού, όπως ήταν η Ιταλία και η Γερμανία. Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως την εποχή εκείνη, η οικογένεια ταξίδευε συχνά και σε διάφορα νησιά του Αιγαίου. Έτσι, ο ποιητής ήρθε σε επαφή και αγάπησε πολλά απ’αυτά, κάτι που έμελλε βέβαια να επηρεάσει καθοριστικά την ποίησή του. Το 1924, ο ποιητής γνώρισε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στη Λωζάνη, ο οποίος αποτελούσε πρότυπο πολιτικού για την οικογένεια. Το 1925, ένα ακόμα τραγικό γεγονός έμελλε να κλονίσει την οικογένεια, αφού ο Παναγιώτης Αλεπουδέλης έφυγε από τη ζωή.
Η πρώτη επαφή με την ποίηση και τη συγγραφή
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, ο ποιητής ξεκίνησε να εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για τα γράμματα, διαβάζοντας ελληνική και γαλλική λογοτεχνία. Μάλιστα, γρήγορα ξεκίνησε να συνεργάζεται και να εκδίδει κείμενά του στη Διάπλασις των Παίδων. Παράλληλα, ήρθε σε επαφή και γνώρισε την ποίηση σημαντικών Ελλήνων ποιητών, όπως ήταν ο Κωνσταντίνος Καβάφης και ο Κώστας Καρυωτάκης. Το 1929, ξεκίνησε να στέλνει τα πρώτα του ποιήματα σε διάφορα περιοδικά, υπογράφοντας ωστόσο με ψευδώνυμο, ενώ το 1930 ξεκίνησε να σπουδάζει στην Νομική Σχολή Αθηνών.
Το 1935 συνάντησε τον ποιητή και πατέρα του ελληνικού υπερρεαλισμού Ανδρέα Εμπειρίκο. Οι δύο δημιουργοί συνδέθηκαν με στενή φιλία, ενώ το έργο του Εμπειρίκου έμελλε να επιδράσει καθοριστικά στην ποίηση του Ελύτη. Την ίδια εποχή, ο ποιητής ήρθε σε επαφή με τη ζωγραφική του Θεόφιλου που επίσης επηρέασε το ποιητικό του έργο.
Την ίδια περίοδο, ο Ελύτης ήρθε σε επαφή με το λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Γράμματα. Σε αυτό συμμετείχε πληθώρα Ελλήνων λογοτεχνών. όπως ήταν οι Γιώργος Σεφέρης και Γιώργος Θεοτοκάς. Στα Νέα Γράμματα, δημοσιεύτηκε το πρώτο δόκιμο ποίημά του με τίτλο Του Αιγαίου, με τον ποιητή να χρησιμοποιεί για πρώτη φορά το ψευδώνυμο που έμελλε να τον κάνει παγκοσμίως γνωστό: Ελύτης. Όσον αφορά την επιλογή του συγκεκριμένου ψευδωνύμου, έχουν ειπωθεί πολλά. Για παράδειγμα, η Σουηδική Ακαδημία ανέφερε στην ανακοίνωσή της που αφορούσε τη βράβευση του ποιητή ότι ακόμα και το ψευδώνυμο του αντανακλά την πλούσια ελληνική σκέψη του, παραπέμποντας στην Ελλάδα, την Ελένη, την Ελπίδα και την Ελευθερία. Παρ’όλα αυτά, οι φίλοι του ποιητή υποστήριζαν πως η επιλογή του ψευδωνύμου μπορεί να στηρίζεται σε τρεις εκδοχές: τον παραλληλισμό με τη λέξη «αλήτης», το όνομα Ελιάρ, καθώς και τη λέξη «ελίτ». Όπως και να έχει, ο Ελύτης αποσκοπούσε στο να αποκοπεί και να απομακρυνθεί από το οικογενειακό του επίθετο που του θύμιζε την πρακτική όψη της ζωής, την οποία ο ίδιος δεν αγαπούσε.
Το 1936, ο Ελύτης γνώρισε τον Νίκο Γκάτσο. Η φιλία που αναπτύχθηκε ανάμεσά τους θα κρατούσε μια ζωή. Την ίδια εποχή, ο ποιητής εγκατέλειψε την Νομική και κατατάχθηκε στον Στρατό, απ’όπου και απολύθηκε το 1938 ως Έφεδρος Αξιωματικός.
Οι πρώτες ποιητικές συλλογές & το ξέσπασμα του πολέμου
Το 1939, εκδόθηκε σε 300 αντίτυπα η πρώτη ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη με τίτλο Προσανατολισμοί και την αμέσως επόμενη χρονιά κάποια από τα ποιήματά του μεταφράζονται στα γαλλικά. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, Ο Ελύτης υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός στο αλβανικό μέτωπο, ώσπου μία σοβαρή ασθένεια, που παραλίγο να οδηγήσει στο θάνατό του, τον ανάγκασε να νοσηλευτεί για καιρό.
Το 1943, εκδόθηκε η δεύτερη ποιητική του συλλογή με τίτλο Ήλιος ο Πρώτος (μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα). Η συγκεκριμένη συλλογή διαπνεόταν έντονα από το υπερρεαλιστικό πνεύμα της εποχής (όπως, εξάλλου, η Αμοργός του Γκάτσου και το Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου της ίδιας χρονιάς) και ήταν μία μορφή Αντίστασης στη γερμανική Κατοχή.
Το 1945, εγκαινιάστηκε η συνεργασία του με το υπερρεαλιστικό περιοδικό Τετράδιο. Σε αυτό, δημοσίευσε κάποιες δικές του μεταφράσεις ποιημάτων του Λόρκα, καθώς και τη δική του ελεγεία Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας – ένα ποίημα που ήταν εμπνευσμένο από τις εμπειρίες του στο αλβανικό μέτωπο.
Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, ο Ελύτης ταξίδεψε σε πολλές πόλεις της Ευρώπης. Στο Παρίσι ήρθε σε επαφή με ανθρώπους της γαλλικής διανόησης και τέχνης, όπως ήταν ο Καμί, ο Μπρετόν και ο Πικάσο. Το 1950 εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου και συνεργάστηκε με το BBC.
Τα επόμενα χρόνια και η μεγάλη στιγμή του «Άξιον Εστί»
Στις αρχές του ’50, ο Ελύτης ξεκίνησε τη συγγραφή του σπουδαιότερου ποιητικού του έργου Άξιον Εστί. Το 1952 εγκατέλειψε την Αγγλία κι επέστρεψε στην Ελλάδα, ενώ το 1959 εκδόθηκε το Άξιον Εστί, το σπουδαιότερο έργο του Οδυσσέα Ελύτη, αλλά και μία από τις σημαντικότερες στιγμές της ελληνικής ποίησης. Το Άξιον Εστί αποτελεί μία δραματική σύνθεση που ξεκινά με γνώμονα τον ελληνικό μύθο και συνδέει επιτυχημένα το λυρικό με το επικό στοιχείο. Στην ποιητική αυτή σύνθεση, η σύγχρονη γραφή συναντά και ενώνεται με την αρχαία και βυζαντινή κληρονομιά της με τρόπο που δεν κατάφερε να ξεπεραστεί ως τώρα. Μάλιστα, το 1964 το Άξιον Εστί μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη κι έτσι, όχι μόνο έγινε γνωστό στο ευρύ κοινό, αλλά ουσιαστικά κατέστη κτήμα του λαού που ήρθε σε στενότατη επαφή με την επική ποίηση του Ελύτη.
Οι δεκαετίες των’60 και ‘70
Οι επόμενες δύο δεκαετίες υπήρξαν καθοριστικές, αλλά και παραγωγικές για την ποίηση και την τέχνη του Ελύτη. Ενδεικτικά, το 1963 εξέδωσε την ποιητική συλλογή Ήλιος ο Πρώτος, ενώ την αμέσως επόμενη χρονιά συνέθεσε τις Μικρές Κυκλάδες με τον Μίκη Θεοδωράκη. To 1972, κυκλοφόρησαν Τα ρω του έρωτα και το 1978, η Μαρία Νεφέλη. Εκείνα τα χρόνια, ο Ελύτης αρνήθηκε να αναμειχθεί στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας, ενώ το 1977 δε δέχτηκε την αναγόρευσή του σε ακαδημαϊκό.
Αναμφίβολα, μία από τις σημαντικότερες χρονιές για τον Ελύτη ήταν το 1979. Στις 18 Οκτωβρίου, η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε πως θα έπαιρνε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το Άξιον Εστί ήταν εκείνο που κατά κύριο λόγο οδήγησε στην επιλογή του ποιητή, ωστόσο το γεγονός δεν έπαψε να αποτελεί έκπληξη για τον ίδιο που δέχτηκε τα νέα με συγκρατημένο ενθουσιασμό. Πάντως, στην ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας επισημάνθηκε ότι το Άξιον Έστι αποτελούσε ένα από τα αριστουργήματα της ποίησης του 20ου αιώνα. Η βράβευση του ποιητή έγινε στις 10 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους από τον βασιλιά της Σουηδίας Κάρολο Γουσταύο, με το όνομά του να γίνεται φυσικά γνωστό σε όλο τον κόσμο.
Στα επόμενα χρόνια, τα λογοτεχνικά ενδιαφέροντα του Ελύτη δεν περιορίστηκαν, αλλά ο ποιητής συνέχισε να δραστηριοποιείται στον χώρο της ποίησης, του δοκιμίου και της μετάφρασης. Έφυγε από τη ζωή στις 18 Μαρτίου 1986 σε ηλικία 85 ετών.
Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, ότι ο Ελύτης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους αλλά και τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του 1930. Η γενιά του ’30 χαρακτηρίστηκε από τον ελεύθερο στίχο στην ποίηση, καθώς και την ισχυρή επίδραση που άσκησαν σε αυτή ο μοντερνισμός και υπερρεαλισμός. Βέβαια, σε ό,τι αφορά την ελληνική εκδοχή της, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι εκπρόσωποί της δεν αποδέχτηκαν πλήρως τον μοντερνισμό, αφού συνέχισαν να επηρεάζονται εργογραφικά από την ελληνική παράδοση.
Σε κάθε περίπτωση, ο ποιητικός λόγος του Ελύτη κατάφερε να κάνει τη διαφορά, ακόμα και πριν από το σπουδαίο Άξιον Εστί, αφού χαρακτηριζόταν από τη γρήγορη ροή, την αισιόδοξη οπτική, το χαρούμενο νόημα των στίχων, τις ζωντανές και γλαφυρές εικόνες, καθώς και την ειλικρινή αγάπη του ποιητή για την ελληνική φύση και παράδοση.
Ποιητικές συλλογές
- Προσανατολισμοί (Εκδόσεις Πυρσός, 1939)
- Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα (Εκδόσεις Γλάρος, 1943)
- Το Άξιον Εστί (Εκδόσεις Ίκαρος, 1959)
- Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό (Εκδόσεις Ίκαρος, 1960)
- Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (Εκδόσεις Ίκαρος, 1962)
- Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (Εκδόσεις Ίκαρος, 1971)
- Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά (Εκδόσεις Ίκαρος, 1971)
- Το Μονόγραμμα (Εκδόσεις Ίκαρος, 1972)
- Τα Ρω του Έρωτα (Εκδόσεις Αστερίας, 1972)
- Τα Ετεροθαλή (Εκδόσεις Ίκαρος, 1974)
- Μαρία Νεφέλη (Εκδόσεις Ίκαρος, 1978)
- Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας (Εκδόσεις Ίκαρος, 1982)
- Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (Εκδόσεις Ύψιλον, 1984)
- Ο μικρός ναυτίλος (Εκδόσεις Ίκαρος, 1985)
- Τα ελεγεία της Οξώπετρας (Εκδόσεις Ίκαρος, 1991)
- Δυτικά της λύπης (Εκδόσεις Ίκαρος, 1995)
Leave a Reply