Φιλουμένα Μαρτουράνο

Η «Φιλουμένα Μαρτουράνο» του Εντουάρντο Ντε Φιλίππο (Eduardo De Filippo) είναι ένα από τα διασημότερα έργα της ιταλικής δραματουργίας. Πρόκειται για μία δραματική κωμωδία που χωρίζεται σε τρεις πράξεις και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1948 στην Νάπολη. Οι κεντρικοί, μάλιστα, ρόλοι ερμηνεύτηκαν τότε – στο παρθενικό ανέβασμα του έργου από τον ίδιο το συγγραφέα και την αδερφή του, Τιτίνα Ντε Φιλίππο (Titina De Filippo). Αγαπήθηκε ευρέως από το κοινό και η φράση «Τα παιδιά είναι παιδιά», ειπωμένη από τα χείλη της πρωταγωνίστριας έγινε και παραμένει διάσημη ως και σήμερα.

Υπόθεση

Το έργο παρακολουθεί την ιστορία της ναπολιτάνας Φιλουμένας, μιας βασανισμένης γυναίκας που ξεκίνησε δουλεύοντας ως ιερόδουλη στις φτωχογειτονιές της Νάπολης και σκιαγραφεί την ερωτική της συνύπαρξη με τον Ντομένικο Σοριάνο, έναν ευκατάστατο έμπορο. Η δράση ξεκινά σε μια κρίσιμη καμπή στη ζωή της ώριμης πλέον Φιλουμένας που πλησιάζει τα 40 και όταν η σχέση της με το Σοριάνο μετράει συνολικά ήδη εικοσιπέντε χρόνια. Εκείνος στα 50 του ετοιμάζεται να παντρευτεί μία κατά πολύ νεότερή του γυναίκα και η Φιλούμενα αηδιασμένη από την αγνωμοσύνη και τις απιστίες του βάζει μπροστά ένα τέχνασμα χρησιμοποιώντας την ναπολιτάνικη πονηριά και ευστροφία της: παριστάνει την ετοιμοθάνατη κι έτσι ο Σοριάνο αναγκάζεται να την παντρευτεί, σεβόμενος τη «τελευταία επιθυμία» της. Το τέχνασμα αποκαλύπτεται και παρακολουθούμε, έτσι, την μεταξύ τους σύγκρουση με ιδιαιτέρως ρεαλιστικά στοιχεία και λεπτές αποχρώσεις χιουμοριστικής διάθεσης. Στη συνέχεια, η Φιλουμένα αποκαλύπτει στον Ντομένικο πως έχει τρία παιδιά –ολόκληροι άντρες πια με δικές τους δουλειές και οικογένειες- και πως το ένα είναι δικό του, χωρίς ωστόσο ως το τέλος να αποκαλύψει ποιο και πως ο σκοπός του γάμου δεν ήταν τίποτα άλλο από μια προσπάθεια οικονομικής εξασφάλισης κι ενός ονόματος για τα παιδιά της. Κατά αυτό τον τρόπο, ο Ντομένικο φτάνει σε μία νέα θεώρηση ζωής…
Στην πορεία του έργου, μεταξύ άλλων, γίνονται γνωστά τα παιδικά χρόνια της Φιλουμένα, το πώς έφτασε στην πορνεία, το πώς γνωρίστηκε και ερωτεύτηκε με τον Ντομένικο, το πως εκείνος αποφάσισε να την πάρει κοντά του και να της αφήσει τα ηνία του σπιτιού και της επιχείρησής του, ενώ στη συνέχεια εμφανίζονται στη σκηνή και τα τρία παιδιά της Φιλουμένας που μαθαίνουν επιτέλους την αλήθεια. Το τέλος είναι λυτρωτικό και αισιόδοξο και με ηθικές προεκτάσεις με τον Ντομένικο να συνειδητοποιεί τα αισθήματα αγάπης που τρέφει ακόμα για εκείνη και τη Φιλούμενα ήρεμη πια και ανάλαφρη να αφήνεται στο να κλάψει – κάτι που δεν είχε συμβεί για είκοσι και παραπάνω χρόνια.
Η δράση του έργου εκτυλίσσεται αποκλειστικά στο σαλόνι του αρχοντικού του Σοριάνο που περιγράφεται με λεπτομερειακή ακρίβεια από τον ίδιο το συγγραφέα, ενώ κατά τον ίδιο τρόπο δίνονται και πάμπολλες σκηνοθετικές οδηγίες προς διευκόλυνση των ηθοποιών. Τέλος, είναι αναγκαίο να επισημανθεί πως δίνονται όλα τα χαρακτηριστικά της ναπολιτάνικης ζωής και νοοτροπίας: η σβελτάδα, η σπιρτάδα, οι ψυχολογικές μεταπτώσεις…

Εντουάρντο Ντε Φιλίππο

Γεννήθηκε στη Νάπολη το 1900 και διακρίθηκε τόσο ως ηθοποιός όσο και ως συγγραφέας. Η παρθενική του εμφάνιση συνέβη μόλις στα 4 του χρόνια παίζοντας ένα μικρό ρόλο σε μια οπερέτα που είχε ανεβάσει ο πατέρας του. Κατά τη δεκαετία του 1920 ξεκίνησε να εργάζεται συστηματικότερα στο θέατρο μαζί με τα αδέρφια του όχι μόνο ως ηθοποιός αλλά και ως τεχνικός σε ορισμένες περιπτώσεις κι έτσι, έχτισε σιγά-σιγά ένα καλό όνομα. Αργότερα και μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο ξεχώρισε και ως συγγραφέας ακολουθώντας το λογοτεχνικό κλίμα της μεταπολεμικής εποχής. Πέθανε το 1984 στη Ρώμη.

Κινηματογραφική μεταφορά

Το 1964 γυρίστηκε ο «Γάμος αλά Ιταλικά» (“Matrimonio All’Italiana”) βασισμένος στο θεατρικό του Ντε Φιλίππο, ο οποίος μετείχε και στη συγγραφή του σεναρίου. Η σκηνοθεσία ήταν του Βιτόριο Ντε Σίκα με πρωταγωνιστές τους Σοφία Λόρεν και Μαρτσέλο Μαστρογιάννι. Η ταινία έλαβε δύο υποψηφιότητες για όσκαρ: του Α’ γυναικείου ρόλου & και της καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.

Θεατρικά ανεβάσματα στην Ελλάδα

Το έργο αγαπήθηκε πολύ από το ελληνικό θέατρο και ανέβηκε πολλές φορές στην ελληνική σκηνή. Συνεχίζει, φυσικά, να ανεβαίνει ως και σήμερα.
Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε στην ελληνική σκηνή μόλις το 1949 με τον τίτλο «Τα παιδιά είναι παιδιά» και με πρωταγωνιστές τους Αλέκα Κατσέλη & Γιώργο Γληνό.
Δέκα χρόνια αργότερα ανέβηκε με το τίτλο «Η Κλώσσα» και πρωταγωνιστές τους Κατερίνα Ανδρεάδη & Χρήστο Τσαγανέα.
Το 1978, ανέβηκε σε σκηνοθεσία Μάουρο Μπολονίνι και πρωταγωνιστές την Έλλη Λαμπέτη και το Δημήτρη Παπαμιχαήλ. Αργότερα και λόγω της μεγάλης επιτυχίας της παράστασης η Λαμπέτη το επανέλαβε σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη με συμπρωταγωνιστή πλέον το Τίτο Βανδή.
Το 1986, το έργο ανέβηκε με την Αλίκη Βουγιουκλάκη στο ρόλο της Φιλουμένας και τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ να υποδύεται εκ νέου τον Ντομένικο Σοριάνο, σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου.
Μεσολάβησαν κι άλλα ανεβάσματα της παράστασης που άλλα άφησαν το στίγμα τους στο θεατρικό τοπίο και άλλα όχι. Η πιο πρόσφατη προσπάθεια έγινε σε σκηνοθεσία Σταμάτη Φασούλη με την Ελένη Ράντου και τον Άλκη Κούρκουλο στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.